8ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Η «τυφλότητα απέναντι στα φυτά» είναι ένα σημαντικό φαινόμενο με όλο και αυξανόμενη βιβλιογραφία. Καθώς οι περισσότερες μελέτες γύρω από αυτό το ζήτημα επικεντρώνονται στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, δεν έχει ακόμη επιχειρηθεί εξέταση της σύνδεσής του με την αειφόρο ανάπτυξη. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να εξετάσει τη σχέση μεταξύ της τυφλότητας απέναντι στα φυτά και των Στόχων Αειφόρου Ανάπτυξης (SDGs), όπως αυτοί καθορίζονται από τα Ηνωμένα Έθνη. Μέσω μιας εμπεριστατωμένης αναλυτικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης, καταγράφεται πως η αγνόηση και υποτίμηση των φυτών μπορεί να εμποδίσει άμεσα και έμμεσα την επίτευξη της συντριπτικής πλειοψηφίας των SDGs. Σε αυτό το πλαίσιο, ο περιορισμός της τυφλότητας απέναντι στα φυτά γίνεται ένα σημαντικό θέμα για την επιστημονική κοινότητα και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Επιπλέον, η εκπαίδευση για την αειφορία αναδεικνύεται ως μια βασική επιλογή για την αλλαγή των αντιλήψεων και την αντιμετώπιση τέτοιων προκλήσεων.

Στην σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα συχνά απουσιάζει ένα συνολικό όραμα για το σχολείο με αποτέλεσμα πολλοί εκπαιδευτικοί συχνά να ακολουθούν μια μοναχική πορεία περιορισμένη στην τάξη τους ή στο γνωστικό τους αντικείμενο. Όμως το ερώτημα που προκύπτει είναι: Πόσο εφικτό είναι μια μοναχική πορεία να οδηγήσει στο μετασχηματισμό του σχολείου σε ένα «Αειφόρο Σχολείο»; Στην πορεία με όραμα την «Εκπαίδευση για την Αειφορία» οι εκπαιδευτικοί καλούνται να προβληματιστούν και να αναστοχαστούν σχετικά με το ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν στη σχολική κοινότητα στη διαμόρφωση μια συλλογικής κουλτούρας σε μια κοινή πορεία προς την Αειφορία. Μια τέτοια κουλτούρα μπορεί να εμπεδωθεί μόνο μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες συνολικού σχεδιασμού του εκπαιδευτικού έργου στη βάση ενός δημοκρατικού και συνεργατικού πλαισίου στο οποίο δεν θα έχει θέση η ισχυρή περιχάραξη των γνωστικών αντικειμένων. Το ζητούμενο είναι σε ένα τέτοιο σχολείο οι όποιες δράσεις ή καινοτόμα προγράμματα να μην είναι ξεκομμένα μεταξύ τους αλλά να εντάσσονται στον συμμετοχικό σχεδιασμό του συνολικού εκπαιδευτικού έργου του σχολείου.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση συμπληρώνει φέτος τριάντα (30) χρόνια θεσμικής παρουσίας στη χώρα μας. Σ' αυτό το χρονικό διάστημα ο θεσμός της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης διαδόθηκε σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, όπου αφενός παρουσίασε αξιοσημείωτη παιδαγωγική καινοτομία, αφετέρου δέσμευσε ένα σημαντικό αριθμό εκπαιδευτικού δυναμικού και υλικών πόρων. Σήμερα οι συνθήκες είναι ώριμες για να γίνει μια αποτίμηση της παρουσίας της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, σε σύγκριση με την αντίστοιχη εμπειρία άλλων χωρών. Επικεντρώνοντας στο ερευνητικό ερώτημα «Ποιες είναι οι χώρες που πρωτοπορούν στην περιβαλλοντική εκπαίδευση διεθνώς;» η παρούσα μελέτη χρησιμοποιεί ως δείκτες (α) τις μετρήσεις του ΟΟΣΑ για τις επιδόσεις των μαθητών στην περιβαλλοντική επιστήμη και τη γεωεπιστήμη και (β) τη συχνότητα εμφάνισης της κάθε χώρας στα πλέον έγκριτα διεθνή περιοδικά της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα, που έχουν ήδη δημοσιευτεί στη διεθνή βιβλιογραφία, εμφανίζουν την Ελλάδα στις κορυφαίες θέσεις της διεθνούς κατάταξης αποτελεσματικότητας στην περιβαλλοντική εκπαίδευση (most effective environmental education programmes).

Ο σκοπός του παρόντος Εκπαιδευτικού Προγράμματος είναι η μείωση των απορριμμάτων στη Σχολική Μονάδα μέσωτης προώθησης και υιοθέτησης των χαρακτηριστικών του Αειφόρου Σχολείου μέσω της Δράσης «ZEROWASTE»«ZEROWASTE» (EUROPEANCOMMISSIONREPORT(ECR),2014: 4-8) . Η διαχείριση των απορριμμάτων αποσκοπεί στο να δημιουργήσει στη Σχολική Μονάδα ένα πλαίσιο καλών πρακτικών για το ζήτημα της μείωσης των απορριμμάτων μέσω συνεργατικών και κοινωνικοποιητικών διαδικασιών για την αξιοποίηση των απορριμμάτων στο Σχολείο και στο σπίτι αλλά και μελλοντικά με διαδικασίες διαχείρισης του οικολογικού του αποτυπώματος γενικότερα.

Η Μεθοδολογία βασίζεται στις αρχές της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας (Δ.Ε.Π.Π.Σ., ΦΕΚ 303 & 304/13-3-2003), και στην ΠΕ/ΕγΑ, βασιζόμενη στο ολιστικό μοντέλο προσέγγισης του περιβάλλοντος (Μαραγκουδάκη, 2016: 23-24), ακολουθώντας τη στρατηγική της διαχείρισης των Απορριμμάτων στη Σχολική Μονάδα με βάση τις οδηγίες της ΕΕ για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ECR,2014 : 4-8) .

Η εκπαίδευση για την κλιματική αλλαγή έχει αναδειχθεί σε μια επιτακτική ανάγκη και ενώ από τις αρχές του 21ου αιώνα γίνονται πολλές προσπάθειες για την εισαγωγή της στην υποχρεωτική εκπαίδευση διεθνώς, τα ΑΠΣ στην Ελλάδα δεν έχουν αναμορφωθεί από το 2003. Έκτοτε, οι όποιες προσπάθειες εισαγωγής της κλιματικής εκπαίδευσης γίνονται αποσπασματικά, κυρίως μέσω της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, η οποία είναι εθελοντική και μεμονωμένων διδακτικών προτάσεων, στις οποίες η συμμετοχή των μαθητών είναι πολύ περιορισμένη. Η διερεύνηση των ιδεών των μαθητών για την κλιματική αλλαγή θεωρείται ένας από τους παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη στην κατάρτιση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για το θέμα, είτε νέων αναλυτικών προγραμμάτων που θα ενσωματώνουν την κλιματική εκπαίδευση. Τα αποτελέσματα της έρευνας εκτός των κυρίαρχων ορθών (επιστημονικά) ιδεών για το φαινόμενο ανέδειξαν και αρκετές εναλλακτικές ιδέες/παρανοήσεις οι οποίες εμποδίζουν τη σωστή αντίληψη του. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: η συσχέτιση των σεισμών και άλλων γεωλογικών φαινομένων όπως τα τσουνάμι με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η συσχέτιση της τρύπας του όζοντος ως βασική αιτία της κ.ά.

Αναμφίβολα «ο πολιτισμός συνιστά καθετί που αποκτά ένας άνθρωπος ως μέλος μιας κοινωνίας» ("UNESCO Universal Declaration on Cultural Diversity", 2002). Τα Γεωπάρκα, μέσω του Παγκόσμιου Δικτύου τους υπό την UNESCO, αποτελούν σαφώς μια προσπάθεια ανάδειξης συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών που αποτελούν γεωμορφολογικά μνημεία, αλλά ταυτόχρονα μαρτυρούν το παρελθόν, σκιαγραφούν το παρόν και προοιωνίζουν το μέλλον. Συνιστούν κίνητρο διαχείρισης της γεωποικιλότητας και της βιοποικιλότητας μιας περιοχής που μέσω της γεωδιατήρησης και της σύνδεσης του γεωτουρισμού και της γεωεκπαίδευσης οδηγούν στην έννοια της «αυταξίας του φυσικού κόσμου» (Δρανδάκη et al., 2000).

Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε στο πλαίσιο της διπλωματικής εργασίας του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου με θέμα «Η γεωπολιτιστική κληρονομιά μέσα από το Παγκόσμιο Δίκτυο Εθνικών Γεωπάρκων της UNESCO και η συμβολή της στην ανάπτυξη μιας περιοχής. Η περίπτωση του Φυσικού Πάρκου Σητείας στην Ανατολική Κρήτη». Διερευνά τις απόψεις, τις στάσεις και τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών των δημοτικών σχολείων της επαρχίας Σητείας σχετικά με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, τη θέση που αυτή κατέχει στην εκπαιδευτική πράξη και τις προοπτικές αξιοποίησης του Παγκόσμιου Γεωπάρκου Σητείας της UNESCO, ως εργαλείου γεωεκπαίδευσης και εφαρμογής προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Με τον εντοπισμό των ελλείψεων και των αδυναμιών σχετικά με τα περιβαλλοντικά προγράμματα στη δημοτική εκπαίδευση της περιοχής και με την ανάδειξη της σημασίας και αξίας του Γεωπάρκου Σητείας, επιχειρείται να τονιστεί η αναγκαιότητα ανάληψης σοβαρών πρωτοβουλιών από το πλησιέστερο Κ.Π.Ε. και τους τοπικούς φορείς. Ακόμα και η ίδρυση ενός Κ.Π.Ε. στην περιοχή του Δήμου Σητείας προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι στόχοι του Γεωπάρκου, που ευθυγραμμίζονται και με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για την Αειφορία μέσα από τον εκσυγχρονισμό των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών της Π.Ε.

Η διδασκαλία και η μάθηση σχετικά με την Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη (Environmental Justice) είναι ένα καινούργιο σχετικά αντικείμενο, που κάνει όλο και πιο συχνά την εμφάνιση του στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση διεθνώς, τόσο μέσα στα αναλυτικά προγράμματα, όσο και μέσα στη σχολική πράξη. Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται και δοκιμάζεται εμπειρικά, ένα διδακτικό μοντέλο για τη διδασκαλία θέματος σχετικού με την περιβαλλοντική δικαιοσύνη, σχετιζόμενο με το ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα, μία ομάδα / δείγμα προπτυχιακών φοιτητών Παιδαγωγικού Τμήματος (υποψηφίων δασκάλων) διδάσκονται, με τη μέθοδο project,σχετικά με τη διαμάχη που σοβεί στην περιοχή των Αγράφων στην Ήπειρο, για την κατασκευή ανεμογεννήτριας. Οι φοιτητές, ακολουθώντας τα βήματα της μεθόδου, και επικοινωνώντας με το διδάσκοντα τόσο δια ζώσης, όσο και ηλεκτρονικά (μέσω e-mails) καταλήγουν να διαμορφώσουν τεκμηριωμένες απόψεις για αυτό το ζήτημα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Τα μαθησιακά αποτελέσματα και τα αποτελέσματα διαμόρφωσης στάσεων στο δείγμα, μετρώνται με τροποποίηση ήδη υπαρχόντων εργαλείων από τη διεθνή βιβλιογραφία. Με την όποια εγκυρότητα μπορεί να έχει η έρευνα αυτή –η οποία συζητιέται στο άρθρο– τα αποτελέσματα αυτά κρίνονται ως ικανοποιητικά.