8ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Στην εργασία αυτή που αποτελεί τμήμα ευρύτερης μελέτης διερευνώνται τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για την υπεύθυνη περιβαλλοντική συμπεριφορά και δράση ως στόχος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ), στην πορεία της στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στην έρευνα συμμετείχαν 20 εκπαιδευτικοί της περιφέρειας κεντρικής Μακεδονίας εκ των οποίων οι 7 υλοποίησαν προγράμματα ανεπίσημα πριν τη θεσμοθέτησή της και οι 13 κατά τη θεσμοθετημένη περίοδο της ΠΕ-Δεκαετία της Εκπαίδευσης για την Αειφορία (ΔΕΑ). Η συλλογή δεδομένων έγινε με ημιδομημένες συνεντεύξεις. Στο άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ανοιχτής και αξονικής κωδικοποίησης για τους στόχους της ΠΕ κατά την προπαρασκευαστική και κατά τη θεσμοθετημένη περίοδο-ΔΕΑ και συζητούνται οι κατηγορίες στόχων που αναδύθηκαν με εστίαση τη διαμόρφωση του ενεργού πολίτη.

Το θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσας εργασίας στηρίζεται στις αρχές της Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (ΕΠΑ) και του οργανισμού μάθησης. Μέσω Έρευνας Δράσης αναζητούνται απαντήσεις στο βασικό ερευνητικό ερώτημα: «Πώς μπορεί ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) να λειτουργήσει ως Οργανισμός Μάθησης και κάτω από ποιες προϋποθέσεις;» Αν και η λειτουργία των εκπαιδευτικών οργανισμών ως οργανισμών μάθησης έχει ενδιαφέρον, ωστόσο, δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς στην Ελλάδα. Μάλιστα, πολύ περισσότερο ενδιαφέρον για την ΕΠΑ έχουν τα ΚΠΕ, που ως βασικές εκπαιδευτικές δομές του Υπουργείου Παιδείας επιμορφώνουν και ευαισθητοποιούν σε θέματα για το περιβάλλον και την αειφορία. Η έρευνα είχε διάρκεια δύο διδακτικά έτη και τα μέλη της παιδαγωγικής ομάδας του ΚΠΕ συμμετείχαν στην ερευνητική ομάδα, ως ερευνητές του έργου τους. Στην παρούσα εργασία θα αναφερθούν ποιοι είναι οι παράγοντες, όπως αναδείχθηκαν από την εφαρμογή της έρευνας δράσης, οι οποίοι δυσκολεύουν την υιοθέτηση του κατάλληλου πλαισίου αρχών, ώστε να λειτουργεί το ΚΠΕ ως οργανισμός μάθησης.

Στην παρούσα εργασία αξιοποιείται η αυτοεθνογραφία (autoethnography) και συγκεκριμένα η υποβλητική αυτοεθνογραφία, η οποία αποτελεί μορφή ποιοτικής έρευνας. Αυτή η μεθοδολογία αποτελεί δημιούργημα της μεταμοντέρνας φιλοσοφίας για την έρευνα και βασίζεται στην αυτο-εξερεύνηση και στην εις βάθος ενδοσκόπηση, μέσω αναστοχαστικών διαδικασιών του ίδιου του ερευνητή, που μετουσιώνεται σε κύριο «υποκείμενο» του κειμένου. Μέσω αυτού του αυτοεθνογραφικού κειμένου αποτυπώνω το βίωμά μου ως ερευνήτρια κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του εκπαιδευτικού προγράμματος «Κοινότητες Σχολικών Λαχανόκηπων: Σκέφτομαι Κριτικά-Δρω Συλλογικά» σε Δημοτικά σχολεία της Κύπρου αλλά και ως εκπαιδευτικός μέσω της αξιοποίησης του κήπου, ως εκπαιδευτική πρακτική, στα πλαίσια της εκπαίδευσης προπτυχιακών φοιτητών του Παιδαγωγικού Τμήματος. Απώτερος μου στόχος είναι να συνδέσω το προσωπικό μου βίωμα με τις ερευνητικές και εκπαιδευτικές ανησυχίες που βιώνουν άλλοι ερευνητές ή εκπαιδευτικοί, οι οποίοι ασχολούνται με συναφή εκπαιδευτικά προγράμματα ή άλλες περιβαλλοντικές δράσεις, συμβάλλοντας έτσι στην προετοιμασία τους για όσα πρόκειται να βιώσουν.

Στην παρούσα εργασία παρουσιάζουμε και συζητάμε τα συμπεράσματά μας από την εφαρμογή, σε Δημοτικά σχολεία, ενός προγράμματος για την κλιματική αλλαγή. Στο τελικό στάδιο του προγράμματος οι μαθητές που συμμετείχαν είχαν ευκαιρία να επικοινωνήσουν τη δική τους κινηματογραφική αφήγηση για την κλιματική κρίση και τις ανθρώπινες δράσεις. Πριν από αυτό, είχαν την ευκαιρία να διερευνήσουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, να υπολογίσουν το ανθρακικό αποτύπωμα του σχολείου τους, να αναλύσουν κλιματικά δεδομένα, να αναζητήσουν λύσεις για τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος του σχολείου τους και να στοχαστούν για την πλανητική διάσταση της κλιματικής κρίσης. Το πρόγραμμα επέτρεψε στους συμμετέχοντες μαθητές να διαμορφώσουν τις δικές τους συλλογικές αφηγήσεις για την κλιματική αλλαγή και να αντιληφθούν τη σύνδεση ενός παγκόσμιου φαινομένου με τη δική τους καθημερινότητα. Ιδιαίτερα, οι δράσεις του υπολογισμού του ανθρακικού αποτυπώματος του σχολείου τους και της δημιουργίας της σύντομης ταινίας κινητοποίησαν τους μαθητές, τους ενδυνάμωσαν και τους βοήθησαν να κατανοήσουν τις πολλαπλές διαστάσεις της κλιματικής κρίσης.

Η αξιολόγηση αποτελεί μια πολυσήμαντη έννοια και αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι και η αξιολόγηση των προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης / Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕ/ΕΑΑ) είναι αναγκαία για την αποτίμηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος και την ανατροφοδότηση του εκπαιδευτικού. Σκοπός της έρευνας μας ήταν η διερεύνηση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πρέβεζας σχετικά με την αξιολόγηση των προγραμμάτων ΠΕ/ΕΑΑ το σχολικό έτος 2017-18. Στη μελέτη μας προχωρήσαμε αρχικά σε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και της αρθρογραφίας σχετικά με την αξιολόγηση των προγραμμάτων ΠΕ/ΕΑΑ, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Μερικά από τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν αφορούσαν: α) τις απόψεις των εκπαιδευτικών για τα κριτήρια που καθορίζουν την ποιότητα ενός προγράμματος ΠΕ/ΕΑΑ, β) τις στάσεις των εκπαιδευτικών ως προς την έννοια της αξιολόγησης, γ) τον βαθμό και τον τρόπο που αξιολογούν οι εκπαιδευτικοί τα προγράμματα ΠΕ/ΕΑΑ που υλοποιούν κ.α. H συλλογή των δεδομένων υλοποιήθηκε με τη χρήση ομάδων εστίασης (focus group) και δύο ημιδομημένων συνεντεύξεων με εκπαιδευτικούς διαφόρων ειδικοτήτων, οι οποίοι πραγματοποίησαν προγράμματα ΠΕ/ΕΑΑ. Τα δεδομένα που προέκυψαν αναλύθηκαν με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης. Τα αποτελέσματα φανερώνουν ότι η αξιολόγηση των προγραμμάτων βρίσκεται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο, γίνεται άτυπα τις περισσότερες φορές, ενώ η αξιολόγηση ως έννοια δημιουργεί ακόμη φοβία.

Η παρούσα εργασία αντλεί από μια εν εξελίξει αφηγηματική εκπαιδευτική έρευνα, η οποία εστιάζει στη βιωμένη εμπειρία Ελλήνων εκπαιδευτικών που ασχολούνται συστηματικά με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, για να αναδείξει τον αναστοχαστικό και ενδυναμωτικό ρόλο που έχει η όλη ερευνητική διαδικασία.Πιο συγκεκριμένα, προσεγγίζονταςαφηγηματικά τις προσωπικές ιστορίες τεσσάρων εκπαιδευτικών, επιχειρούμε αφενός να εμβαθύνουμε στις εμπειρίες και πώς αυτές έχουν διαμορφώσει την ταυτότητα και την πρακτική των εκπαιδευτικών και αφετέρου να δημιουργήσουμε ένα κατάλληλο πλαίσιο ώστε να εμπλακούν σε μια γόνιμη διαδικασίααναστοχασμού και ανα-κατασκευής της ταυτότητας και της πρακτικής τους, προσωπικής και επαγγελματικής. Η εργασίαεστιάζει στο ‘σχεσιακό’ χαρακτήρα της μεθοδολογικής προσέγγισης της Αφηγηματικής Έρευνας, αναλύοντας αφηγήματα των εκπαιδευτικών για την εμπειρία τους από τις ερευνητικές συναντήσεις, και συζητά πώς η ανάπτυξη μιας ‘ποιοτικής’ ερευνητικής σχέσης μπορεί να λειτουργήσει ως πλαίσιο ενδυνάμωσης και για τις δύο πλευρές.

Στην παρούσα εργασία διερευνήθηκαν οι ιδέες των μαθητών των δύο τελευταίων τάξεων του δημοτικού σχολείου για την κλιματική αλλαγή. Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ιχνογραφήματα μαθητών και ατομικές ημιδομημένες συνεντεύξεις. Τα ευρήματα της μελέτης που παρουσιάζονται αφορούν τις ιδέες των μαθητών σχετικά με αιτίες, τον τρόπο δημιουργίας, τις επιπτώσεις, τους τρόπους αντιμετώπισης και γενικότερα πώς η κλιματική αλλαγή γίνεται αντιληπτή από τους μαθητές του δημοτικού σχολείου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η κλιματική αλλαγή γίνεται αντιληπτή από τους μαθητές με ποικίλους τρόπους. Ανάλογα με το πώς η κλιματική αλλαγή γίνεται αντιληπτή, οι ιδέες των μαθητών διαφοροποιούνται ως προς τα αίτια, τον τρόπο δημιουργίας, τις συνέπειες και τους τρόπους αντιμετώπισής της.