Η κλιματική αλλαγή είναι μια αναντίρρητη πραγματικότητα, όπως και η περιβαλλοντική κρίση την οποία διέρχεται ο πλανήτης μας. Παγετώνες εξαφανίζονται, χλωρίδα και πανίδα αποδεκατίζονται ως προς τη βιοποικιλότητά τους, θάλασσες, γαίες και οικοσυστήματα μαζικά χάνονται και υποφέρουν από την περιβαλλοντική ρύπανση και υποβάθμιση. Λαοί ολόκληροι οικονομικά πληρώνουν τις συνέπειες της περιβαλλοντικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής και εξωθούνται σε μετανάστευση, περισσότερο από ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας. Παράλληλα, ο πλούτος που παράγεται είναι μεγαλύτερος από ποτέ και ταυτόχρονα περισσότερο ανισοκατανεμημένος από ποτέ. Ο υπερπληθυσμός στον πλανήτη είναι μια πραγματικότητα, η μείωση των διαθέσιμων φυσικών πόρων μια άλλη και σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί ότι τα υπάρχοντα μοντέλλα διαχείρισης των φυσικών πόρων με τα υπάρχοντα μοντέλλα παραγωγής αγαθών, δεν είναι δυνατό να συνεχίσουν έτσι για πολύ ακόμα να συμπορεύονται.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση σήμερα εστιάζει τις προσπάθειές της στο να δημιουργήσει πολίτες με οικολογική συνείδηση, οι οποίοι έτσι, με τις καταναλωτικές συμπεριφορές τους και τον τρόπο ζωής τους, θα μπορέσουν τελικά να ανακόψουν την αυτοκαταστροφική περιβαλλοντικά πορεία την οποία έχει πάρει η ανθρωπότητα.
Όμως, εάν δούμε για το 2019 τα τοπικά αλλά και παγκόσμια μεγάλα περιβαλλοντολογικά προβλήματα, θα διαπιστώσουμε ότι αυτά που προκαλούν τις μεγαλύτερες ζημιές, είναι ίσως όχι τόσο συνέπειες και απόρροιες μόνον του μη οικολογικού και μη μινιμαλιστικού τρόπου ζωής των ανθρώπων του πλανήτη, αλλά αποτέλεσμα σκοπίμων και ηθελημένων πολλές φορές περιβαλλοντικών καταστροφών, που στοχεύουν στο οικονομικό κέρδος των ολίγων.
Πρόκειται για τα μεγάλα οικολογικά εγκλήματα τα οποία σήμερα συνεχίζουν παγκόσμια να συντελούνται, μεγαλύτερα και περισσότερα από ποτέ, ακριβώς γιατί οι αριθμοί πίσω από όλα αυτά βαίνουν αύξοντες. Τα κέρδη, τα χρηματικά κέρδη για τους λίγους, συνεχώς αυξάνονται και ο άνθρωπος μοιάζει με παίχτης που παίζει στα χρηματιστήρια αξιών την ίδια του την επιβίωση στον πλανήτη γη.
Με την έννοια αυτή, στα πλαίσια ενός ανοικτού δημοκρατικού διαλόγου για το θεσμικό πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει την ανάγκη θεώρησης αυτής τόσο στο πεδίο του παγκόσμιου πολιτισμικού πανανθρώπινου χώρου, όσο και του διαγενεακού χρόνου.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια κρίνω επιβεβλημένο το μετασχηματισμό της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (environmental education) σε μια εκπαίδευση για την αειφορία, στοχεύουσα στην εκπαίδευση για τη διατηρησιμότητα (education for sustainability).
Η έννοια της αειφορίας και της διατηρησιμότητας αφορά πρωταρχικά την ίδια την επιβίωση του ανθρώπου στον πλανήτη γη, η οποία, σημειωτέον από την πλευρά του μεγάλου επιστήμονα και διανοητή Stephen Hawking, για λόγους τους οποίους εξηγεί, έχει μια αναμενόμενη ακόμα περίοδο επιβίωσης της τάξης των 600 χρόνων: https://www.forbes.com/sites/ericmack/2017/11/07/stephen-hawking-apocalypse-2600-fireball-earth-breakthrough-starshot/
Κατόπιν, η έννοια της αειφορίας και της διατηρησιμότητας, αφορά την επιβίωση όλων των ειδών στον πλανήτη, αφορά τη βιοποικιλότητα που χάνεται και τους αριθμούς των ειδών που εξαφανίζονται, αλλά ακόμα και την ίδια την καταστροφή και υποβάθμιση του αβιοτικού περιβάλλοντος, θάλασσας, γης και αέρα.
Υπό τη μη εξωπραγματική υπόθεση ότι στον πλανήτη τα μεγάλα οικονομικά κέντρα, επηρεάζουν τα κέντρα λήψης αποφάσεων και αυτά με τη σειρά τους επηρεάζουν την έκβαση των αποφάσεων που λαμβάνονται στον πλανήτη από άποψη οικολογική και περιβαλλοντική, από όλα αυτά κρίνεται αντιληπτό ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση του μέλλοντος, είτε θα πρέπει να στοχεύει σε μια εκπαίδευση για την αειφορία, είτε θα είναι καταδικασμένη να αποτύχει τελικά στους στόχους επιβίωσης του κόσμου – της Υφηλίου, οι οποίοι με επιτακτικό τρόπο τίθενται. Αυτά όλα βέβαια υπό το «καλό» σενάριο, ότι δε θα υπάρξουν τα επόμενα χρόνια και γενικευμένες παγκόσμιες πολεμικές συρράξεις (καθοδηγούμενες και πάλι από οικονομικά – φυλετικά – συμφέροντα και κίνητρα των ολιγαρχιών).
Ο άνθρωπος, δυστυχώς, είναι ένα είδος, το οποίο έχει έμφυτη μέσα του την τάση για καταστροφή και αυτοκαταστροφή, στο βαθμό που κανένα άλλο είδος στον πλανήτη δεν έχει, παράλληλα επιδεικνύον μια άκριτη και ακραία βουλιμία και πλεονεξία, ωσάν εάν ήταν το μόνο πλάσμα πάνω στη γη, μετά το πέρας της ζωής του οποίου, δε θα είχε σημασία να υπάρχει πλέον ζωή στη γη.
Οι αρχές της εκπαίδευσης για την αειφορία είναι οι μόνες που μπορεί να διδάξουν τις αυριανές γενεές να τιθασεύσουν αυτή τους τη βουλιμία, αυτή τους την πλεονεξία, για υπέρμετρο πλούτο, για υπέρμετρη ανάπτυξη, για πάσης φύσεως και είδους κυριαρχία του ανθρώπου στον άνθρωπο και του ανθρώπου σαν είδος σε όλα τα άλλα είδη του πλανήτη και τον πλανήτη τον ίδιο.
Η αναστροφή σε πρότερες παρελθοντικές περιβαλλοντικές καταστάσεις είναι εκ των πραγμάτων αδύνατη. Εάν πάμε πίσω στο χρόνο, τόπο - τόπο και γενεά - γενεά θα δούμε μόνον ένα κόσμο που με το διάβα του χρόνου χάνεται, έναν κόσμο που υποβαθμίζεται οικολογικά, περιβαλλοντικά, πολιτισμικά, αισθητικά, ουσιαστικά. Αυτές οι απώλειες, είναι δύσκολα αντιληπτές από γενεά σε γενεά, απλά και μόνον γιατί η κάθε γενεά έχει το πρόβλημα της κοντής μνήμης, γιατί είναι αδύνατο να θυμάται το πώς ήταν ο κόσμος, ο φυσικός κόσμος, η ζωή η ίδια, έστω και μόλις εκατό χρόνια πριν.
Πιθανότητες ανάσχεσης αυτής της καταστροφικής πορείας της ανθρωπότητας θα είναι δυνατό να υπάρξουν μόνον όταν ο νέος άνθρωπος, ο μικρός σε ηλικία μαθητής θα μπορέσει με ενσυναίσθηση και διδαχή από τους παλαιούς να φανταστεί το πως ήταν ο κόσμος πριν χρόνια, κάποτε. Πριν χρόνια, πως ήταν κάποτε ο κόσμος που χάθηκε. Στην κάθε μία γωνιά αυτού. Λίμνες και ποτάμια που δεν υπάρχουν πλέον. Φρούτα και τροφές που πια δεν έχουν άρωμα. Ζώα που πλέον δεν περπατούν στη γη. Τόποι που είναι τόσο ρυπασμένοι που ο άνθρωπος πλέον δεν του επιτρέπεται να τους επισκεφθεί και να τους πατήσει.
Είναι άσκοπη μια περιβαλλοντική εκπαίδευση χωρίς τι διάσταση του χρόνου. Γιατί έτσι δεν υπάρχει σύγκριση ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα. Και εάν δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα σύγκρισης, δεν θα μπορεί να υπάρχει ούτε και σύγκριση ανάμεσα στο σήμερα και στο αύριο. Όσο δεν υπάρχει μια συγκριτική ανάλυση ανάμεσα στο τότε και στο τώρα, όσο δεν επισημαίνονται αυτές οι βαθιές, μη αναστρέψιμες αλλαγές, τόσο ο κόσμος γρηγορότερα θα οδεύει προς τον πλήρη αφανισμό του.
Για τους λόγους όλους αυτούς, είναι επιβεβλημένο η περιβαλλοντική εκπαίδευση να μετονομαστεί σε εκπαίδευση για την αειφορία. Καλύπτοντας τα περιβαλλοντικά ζητήματα στο πεδίο του χώρου και στο πεδίο του χρόνου. Με σύνδεση του χθες, με το σήμερα, αλλά και το αύριο. Με γνώση, με επίγνωση, αλλά και με ενσυναίσθηση. Με τιθάσευση του ανικανοποίητου του ανθρώπου. Με αυτάρκεια. Γιατί η οικολογία και η περιβαλλοντική επιστήμη είναι η επιστήμη του μινιμαλισμού. Περιβαλλοντική αγωγή με μακροπρόθεσμα μαξιμαλιστικά έργα και πρότζεκτ είναι μια ουτοπία.
Όμως το βασικότερο, η αειφορία είναι η επιστήμη της επίτευξης της «μη φθοράς». Στον υλικό μας κόσμο θα πει κανείς πως τα πάντα υπόκεινται στο νόμο της φθοράς της ύλης. Όμως, ας σκεφτούμε. Βιολογικά, δυναμικά, τα γονίδια, τα οποία περνούν από γενεά σε γενεά, αυτά τα γονίδια τα οποία σήμερα έφτασαν εμάς εδώ, ως ενεργούς κρίκους ζωής, που μέσα μας κουβαλάμε «φωνές προγόνων που βοούν», αυτά τα γονίδια είναι δυναμικά αθάνατα. Όπως επίσης αθάνατος είναι και ο κόσμος των ιδεών, ο τρίτος Ποππεριανός κόσμος που κληροδοτείται από την ιστορία της ανθρωπότητας, στο απώτατο μέλλον αυτής και στην αιωνιότητα, παρακάμπτοντας ως πολιτιστική παναθρώπινη κληρονομιά τη φθαρτότητα της ύλης.
Ακόμα περισσότερο όμως, η αειφορία, έρχεται να επιβληθεί, ως δυναμικά άφθαρτη, ακόμα και στην ίδια την ύλη και στην κλειδωμένη χωροχρονικά σε στενά πλαίσια περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Είναι η αειφορία η επιστήμη της αφθαρσίας. Αφορά τον μακρόκοσμο, αλλά και τον μικρόκοσμο του εαυτού. Ο άνθρωπος βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με τον εαυτό του, το κοινωνικό του περιβάλλον, τη γενιά του, τον περιβάλλοντα κόσμο του. Η φθορά, πέρα από περιβαλλοντική – βιολογική των γονιδίων, είναι και «εκ των ένδον», αφορά τη στάση του ανθρώπου απέναντι πρώτα στην ίδια του την οντότητα, τον εαυτό του και κατόπιν σε όλα τα περιβάλλοντα με τα οποία χωροχρονικά βρίσκεται σε διαρκή σχέση και αλληλεπίδραση. Έτσι, με αυτήν την έννοια, ο ίδιος ο κύκλος της ζωής του ανθρώπου είναι μια έκφανση αειφορίας και η μη φθορά, αφορά ακριβώς την οντολογική τοποθέτηση του ανθρώπου απέναντι στην ίδια τη ρέουσα πραγματικότητά του. Ο άνθρωπος, λιγότερο τιμωρείται για τις σκέψεις του και για τις πράξεις του και περισσότερο τιμωρείται από αυτές. Η αειφορία διδάσκει τον άνθρωπο, τον μαθητή, να βρίσκεται σε περιβαλλοντική αρμονία και ισορροπία με τον ίδιο του τον εαυτό, με τους γύρω του, με τους άγραφους διαχρονικούς και πανανθρώπινους νόμους, με την καλαισθησία και την έννοια του ωραίου, με το να αισθάνεται ο άνθρωπος, ευρύτερα, «καλά» κατά τη διάρκεια όλου του του ίδιου του του βίου. Η έννοια της αειφορίας χαρίζει έτσι στον άνθρωπο μακροζωία, χαρίζει στην κοινωνία πρόοδο και στο περιβάλλον χαρίζει αειφορία. Χαρίζει έτσι στο μέλλον, στα περιβαλλοντικά πράγματα (οικοσυστήματα, έμβια και αβιοτικά περιβάλλοντα) τη δυνατότητα της προς το καλύτερο πορείας και αποφυγή της φθοράς, χαρίζει επιβίωση, χαρίζει ζωή.
Μέσα από μια τέτοια θεώρηση, η αειφορία καταλήγει ως υπερσύνολο ακόμα και της ίδιας της ειδικής αγωγής, γιατί ακριβώς ό,τι βρίσκεται σε αρμονία με τον ίδιο του τον εαυτό, τον Δημιουργό και το περιβάλλον του, αυτό θα μπορεί να προχωρεί στο χρόνο βελτιούμενο και όχι χειροτερεύον.
Η έννοια της αειφορίας καλύπτει τις απαντήσεις στα φιλοσοφικά ερωτήματα του ανθρώπου σχετικά με το ποιος αυτός είναι και που και γιατί οδεύει όπου οδεύει. Καλύπτει τις έννοιες του μηδενός και του απείρου πάνω στις οποίες στηρίζονται τα μαθηματικά. Εμπεριέχει τις μουσικές αρμονίες των κλιμάκων και των παρατηρήσεων του μονόχορδου του Πυθαγόρα. Καλύπτει ακόμα και τη φυσική, με τις τελευταίες έρευνες που γίνονται στο CERN, περί των ελαχιστότατων υποατομικών σωματιδίων και της αντιύλης. Ενέχει μέσα την έννοια της Υπέρτατης Αφθαρσίας και της Αστείρευτης Πηγής Φωτός και Ενέργειας που είναι ο ίδιος ο Θεός, Δημιουργός του Ανθρώπου, του «Περιβάλλοντος» και όλων των συνεπακόλουθων περιβαλλοντικών επιστημών...
Αναρωτιέμαι, σε αυτό το σημείο, γράφων, εάν ακόμα είναι δυνατόν να υπάρχουν ενδοιασμοί σχετικά με το εάν μελλοντικά, θα πρέπει να διατηρηθεί και υποστηριχθεί η έννοια της Αειφορίας στα εκπαιδευτικά πράγματα, ή εάν κανείς θα πρέπει να υποστηρίξει την επαναφορά στην δεσμευτική στενή έννοια της «περιβαλλοντικής εκπαίδευσης», ως εκπαίδευσης δεσμευτικά για το ορατό μόνο και νομοτελειακά φθαρτό περιβάλλον.