Οι εκπαιδευτικοί που χρόνια τώρα θέλουν να σκέφτονται «έξω από το κουτί» και υλοποιούν προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων («καινοτόμων δράσεων») με έκπληξη πληροφορήθηκαν ότι τα ΚΕΑ (ή όπως αλλιώς θέλουμε να ονομάσουμε μια ενιαία δομή που θα υποστηρίζει όλες αυτές τις δραστηριότητες) τελικά δε στελεχώθηκαν. Δυστυχώς, σχεδόν 30 χρόνια μετά το πρώτο βήμα, την εισαγωγή θεματικών εκπαιδεύσεων στο εκπαιδευτικό σύστημα με αρχική τομή την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση το 1990, δεν τολμήσαμε στην Ελλάδα του 2019 να κάνουμε το δεύτερο βήμα με τη συμπερίληψη και συνεισφορά τους στην Εκπαίδευση για την αειφορία. Δεν προτίθεμαι να κατηγορήσω κανέναν για την κατάσταση αυτή, αλλά προτίθεμαι να περιγράψω τι δυνατότητες θα μας έδινε μια τέτοια συνέργεια:

1. Θα μπορούσαμε να υλοποιήσουμε στη χώρα μας με οργανωμένο τρόπο και εντός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος τις επιταγές της διεθνούς βιβλιογραφίας, σύμφωνα με την οποία η Εκπαίδευση για την Αειφορία αποτελεί το εκπαιδευτικό μέσο για να επιτευχθεί η Αειφόρος Ανάπτυξη. Αυτό ορίζει ο ΟΗΕ στους 17 στόχους για την Αειφόρο Ανάπτυξη που θέσπισε το 2015 δίνοντας έναν συμπεριληπτικό ορισμό: «4.7 Έως το 2030, διασφάλιση ότι όλοι οι εκπαιδευόμενοι θα αποκτήσουν τη γνώση και θα καλλιεργήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να προάγουν την αειφόρο ανάπτυξη, μέσω, μεταξύ άλλων, της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη και τον αειφόρο τρόπο ζωής, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα των φύλων, της προαγωγής της κουλτούρας της ειρήνης και της μη-βίας, της ταυτότητας του παγκόσμιου πολίτη, καθώς και μέσω της αναγνώρισης της πολιτιστικής ποικιλομορφίας και της συμβολής του πολιτισμού στην αειφόρο ανάπτυξη.» Κι αυτό, θα ικανοποιούσε την υποχρέωση της χώρας να εφαρμόσει (Άρθρο 43 του Ν. 4440/2016) και να παρακολουθεί τη διεθνή αυτή τη συμφωνία (από το Γραφείο Συντονισμού, Θεσμικών, Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης).

2. Θα αυξάνονταν οι πιθανότητες να γίνει ευρέως αντιληπτό και κατανοητό στην εκπαιδευτική κοινότητα πώς τα σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη συνδέονται με θέματα υγείας (εξάπλωση ασθενειών, μετατόπιση κλιματική ζωνών κλπ) και με θέματα κοινωνίας (κοινωνικές ανισότητες, ανθρώπινα δικαιώματα, παραγωγή και κατανάλωση κλπ). Αυτή η προσέγγιση δεν είναι ούτε καινούργια διεθνώς ούτε ελληνικό εφεύρημα αλλά η φυσική συνέχεια της Δεκαετίας της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (2005-2014), που είχε προτείνει ο ΟΗΕ. Υπενθυμίζεται ότι στο πλαίσιο της Δεκαετίας είχαν προταθεί θεματικά έτη ως εξής:

2006 Νερό – Γαλάζιος Πλανήτης

2007 Καταναλωτισμός & Περιβάλλον

2008 Δάσος – Πράσινος Πλανήτης

2009 Γεωργία, Διατροφή & Ποιότητα Ζωής

2010 Ενέργεια - Ανανεώσιμες Πηγές & Τοπικές Κοινωνίες

2011 Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

2012 Υγεία & Παραγωγικές Διαδικασίες

2013 Ανθρωπογενές Περιβάλλον & Αειφόρος Διαχείριση

2014 Ενεργοί Πολίτες

Παρατηρώντας τα θεματικά έτη ανιχνεύονται οι βασικές αρχές της Εκπαίδευσης για την Αειφορία α) η εκκίνηση γίνεται από τη μήτρα της που είναι το φυσικό περιβάλλον β) γίνεται αναζήτηση σε θέματα που μπορεί να αποτελούν αίτια (καταναλωτισμός, ενέργεια) γ) αναζητώνται λύσεις του περιβαλλοντικού ζητήματος (ανανεώσιμες πηγές, εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αειφόρος διαχείριση, ενεργοί πολίτες). Με τον τρόπο αυτό καθίσταται ολοφάνερο πώς διαπλέκονται και αλληλεξαρτώνται θέματα περιβάλλοντος, υγείας και κοινωνίας, κουλτούρας, πολιτισμού. Στη χώρα μας ποτέ δεν έγινε σοβαρή συζήτηση για ενοποίηση θεμάτων στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Διατηρώντας όμως διακριτές τις θεματικές εκπαιδεύσεις και παραγνωρίζοντας τη συνεξέτασή τους υπό την έννοια της αειφορίας εμποδίζουμε να ανοίξει ο δρόμος και για άλλα επίκαιρα θέματα, όπως ο εθελοντισμός, οι κανόνες ασφαλείας, η πρόληψη και η αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών (βλ. και συνάντηση Υφυπουργού Παιδείας στις 30/8/2019).

3. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η σημαντική εμπειρία των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγωγής Υγείας και Πολιτιστικών Θεμάτων (ΠΕ, ΑΥ, ΠΘ) και να αναπτυχθεί μια νέα δυναμική από τη διεπιστημονική παιδαγωγική ομάδα των ΚΕΑ (ή όπως αλλιώς ονομαζόταν μια ενιαία δομή που θα υποστήριζε όλες αυτές τις δραστηριότητες). Ήδη από το 2012 έχει καταργηθεί η αυτοτέλεια των τριών σχολικών δραστηριοτήτων σε όλες τις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης της χώρας, πλην Αττικής, Θεσσαλονίκης και Αχαΐας. Αυτό σημαίνει ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα ένα μόνο πρόσωπο, ο Υπεύθυνος Σχολικών Δραστηριοτήτων (ΥΣΔ), παρακολουθεί όλων των ειδών τα προγράμματα. Αυτό θα γινόταν πολύ καλύτερα από το ΚΕΑ (ή την όποια ενιαία δομή), διότι αφενός θα μπορούσε να αθροίσει τη συσσωρευμένη προηγούμενη εμπειρία των Υπευθύνων (ΠΕ, ΑΥ, ΠΘ) και αφετέρου τα μέλη της παιδαγωγικής ομάδας του θα μπορούσαν να μοιράσουν τα σχολεία του νομού και να μειώσουν κατά πολύ τόσο τον αριθμό των σχολικών μονάδων που υποστηρίζουν όσο και τις αποστάσεις που διανύουν.

4. Θα γινόταν καλύτερα η αξιοποίηση οικονομικών πόρων, που έτσι κι αλλιώς διαθέτουν τα ΚΠΕ, ενώ δεν διαθέτουν οι Υπεύθυνοι (ΠΕ, ΑΥ, ΠΘ, ΥΣΔ). Στα ΚΕΑ έχουν ανατεθεί όλες οι αρμοδιότητες των Υπευθύνων και όλες οι αρμοδιότητες των ΚΠΕ, χωρίς να παραληφθεί καμία. Με τον Ν. 4547/2018 επί της ουσίας το εκπαιδευτικό έργο της υποστήριξης των σχολικών μονάδων δεν διαταράσσεται, γιατί αλλάζουν οι θεσμοί και όχι οι αρμοδιότητες. Ως τώρα, οι Υπεύθυνοι επισκέπτονταν τα σχολεία του νομού τους (επί του πραγματικού, όσα σχολεία έκαναν προγράμματα) με δικά τους έξοδα, με άγχος και διανύοντας μεγάλες αποστάσεις με δική τους ευθύνη. Αντίθετα, τα ΚΠΕ έχουν πόρους για οδοιπορικά των μελών τους, επομένως αυτές οι μετακινήσεις θα γίνονταν εφικτές, προγραμματισμένες, προβλεπόμενες για όλα τα σχολεία και σε κοντινότερες αποστάσεις με βάση τον καταμερισμό σχολείων στα μέλη της παιδαγωγικής ομάδας του ΚΕΑ. Όσο για τις περιπτώσεις ΚΠΕ που απέχουν αρκετά από την έδρα του νομού, θα μπορούσε να προβλεφθεί η λειτουργία παραρτημάτων τους εκεί, ώστε να υπάρχει και μεγαλύτερη προσφορά στη στελέχωσή τους.

5. Θα μπορούσαν εύκολα τα ΚΠΕ να μετεξελιχθούν σε ΚΕΑ (ή όπως αλλιώς) σε επίπεδο προγραμμάτων, προσεγγίσεων και προσωπικού μετεξελίσσοντας την ήδη συσσωρευμένη εμπειρία τους. Η θητεία των παιδαγωγικών ομάδων των ΚΠΕ βρίσκεται σε συνεχείς παρατάσεις από το 2015, πράγμα που δεν είναι καλό για κανέναν. Εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στα ΚΠΕ φεύγουν, εκπαιδευτικοί που θέλουν να αποσπαστούν στα ΚΠΕ δεν μπορούν, τα προγράμματα δεν ανανεώνονται λόγω υποστελέχωσης, τα θεματικά δίκτυα μένουν ανενεργά, τα σεμινάρια επαναλαμβάνονται αυτούσια χωρίς ανανέωση, γενικώς υπάρχει μια κατάσταση διαρκούς αναμονής και αβεβαιότητας, που υποβαθμίζει τα ΚΠΕ και το έργο τους στα μάτια της εκπαιδευτικής κοινότητας. Η ίδια υποβάθμιση ισχύει και για το έργο των Υπευθύνων, που επίσης βρίσκονται σε συνεχείς παρατάσεις θητείας, πράγμα που συζητείται ευρέως στους Συλλόγους Διδασκόντων και μαρτυρείται από τους μειωμένους αριθμούς δηλωμένων προγραμμάτων. Η δυναμική που θα αναπτυσσόταν από έναν νέο θεσμό, μια ενιαία δομή, όπως κι αν ονομαστεί, θα έστρεφε την προσοχή του εκπαιδευτικού κόσμου στην έννοια της αειφορίας, θα δημιουργούσε κλίμα συνεργασιών στα σχολεία κατά το παράδειγμα της παιδαγωγικής ομάδας της ενιαίας δομής, θα αύξαινε τις πιθανότητες διεπιστημονικών προσεγγίσεων στα σχολεία και ενδεχομένως θα οδηγούσε ευκολότερα στην ένταξη νέων θεματικών στη σχολική πραγματικότητα.

Αυτή τη στιγμή οι λεγόμενες «καινοτόμες δράσεις» εξακολουθούν καθεμιά τη μοναχική της πορεία, τα ΚΠΕ δεν βοηθούνται να δουν ολόπλευρα τα περιβαλλοντικά ζητήματα και οι ΣΕΕ Εκπαίδευσης για την Αειφορία υποτίθεται ότι ασκούν το επιστημονικό τους έργο μόνοι. Τρεις θεσμοί μέσα στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα που βαδίζουν παράλληλα! Έχουν παρεμφερές έργο, κοινές καταβολές, παρόμοια εμπειρία στις βιωματικές πρακτικές κι όμως το λογικό βήμα να τους φέρουμε σε συνέργεια δεν αποφασίζεται. Ας φτάσουμε επιτέλους στο «εμείς», οι συνθήκες έχουν ωριμάσει, όλοι μιλούν για ανάπτυξη συνεργασιών, η διεπιστημονικότητα γίνεται εκπαιδευτικό ρεύμα, οι 17 στόχοι δείχνουν τον δρόμο, είναι καιρός για μια ενιαία δομή!

Αχιλλέας Μανδρίκας

ΣΕΕ Εκπαίδευσης για την Αειφορία, 6ο ΠΕΚΕΣ Αττικής

π. Σχολικός Σύμβουλος

π. μέλος Π. Ο. ΚΠΕ Αργυρούπολης

π. Πρόεδρος ΠΕΕΚΠΕ Αττικής